VREMEPLOV - ZAPISI IZ ARHIVA
Od DASP-a do Autoprevoza (1):
Počeci sa kamionima ratnim trofejima
26.09.2016 09:32 | Verica Josipović,
U Jugoslaviji je po završetku Drugog svjetskog rata saobraćaj dobio prioritet u obnovi. Od brzine popravke saobraćajnica zavisio je prevoz hrane u ugrožene i popaljene krajeve, prevoz robe, snabdijevanje industrije ugljem i sirovinama i prevoz putnika.
Ministarstvu saobraćaja DFJ je dato u zadatak da čvrstim rukovođenjem i donošenjem jedinstvenog plana udovolji svim zahtjevima za saobraćajnim sredstvima.
Privredni savjet zemlje donio je 12. maja 1945. Uredbu o osnivanju Državnog transportnog i otpremnog preduzeća DFJ za poslove transporta robe suvozemnim, vodenim i vazdušnim putevima i otpremanje robe. Ono je imalo filijale u većim centrima u zemlji i u inostranstvu. Ubrzo, 21. jula 1945, Savjet je donio Uredbu o osnivanju Državnog automobilskog saobraćajnog preduzeća DFJ, sa sjedištem u Beogradu (DASP), koje je trebalo da organizuje i obavlja javni prevoz u cijeloj zemlji i da rukovodi drugim poslovima u vezi sa održavanjem i eksploatacijom motornog saobraćaja. Preduzeću su stavljena na raspolaganje sva vozila koja su dobijena preko Uprave UN za obnovu i pomoć (UNRRA) ili po osnovu ratnih reparacija.
Često se navodi da je 1. oktobra 1945. počelo sa radom Državno automobilsko saobraćajno preduzeće (DASP) u Banjaluci. Sa sigurnošću se može reći da je počelo i ranije, jer je preduzeće u septembru 1945. prevozilo putnike na linijama za Okučane i Derventu.
Okružni narodni odbor Banjaluka obratio se Štabu 423. vazduhoplovnog puka u Zemunu molbom da poručnika Ivana Tukerića demobiliše i stavi na raspolaganje tom odboru radi rukovođenja DASP-om. Molbi je udovoljeno, pa je Tukerić 1. decembra 1945. postavljen za upravnika preduzeća. Tukerić je prije rata u policiji bio obilježen kao "opasan agitator među radništvom" i više puta hapšen. Od januara do marta 1941. nalazio se u logoru Međurečje kod Ivanjice. Politički je djelovao u sindikalnim i radničkim društvima.
Dovoz namirnica, tekstila i ostale robe, prevoz sjemena, gnojiva i poljoprivrednih alata sa željezničke stanice u Okučanima, kao i transport naših kolonista u Vojvodinu, vršilo je isključivo ovo preduzeće. Od novembra 1945. do kraja januara 1946. sa banjalučkog okruga preduzeće je prevezlo 1.420 tona robe i 15.000 kolonizovanih lica. Radilo se udarnički, danju i noću, požrtvovano i sa puno pažnje, pri čemu nije zabilježen nijedan nesretan slučaj. Za takav rad je preduzeće pohvaljeno od ministra za kolonizaciju Sretena Vukosavljevića. DASP je u 1945. prevezao 120.460 putnika. Do kraja iste godine uspostavljena je i linija za Kotor Varoš.
Na linijama za Trapiste i Gornji Šeher, otvorenim 1945, autobusi su bili prepuni putnika. Primjetna je bila nemarnost i neučtivost pojedinaca prilikom ulaska u autobus, nestašica sitnog novca i kod putnika i kod konduktera. Grad je tražio od Uprave DASP-a više polazaka, vidno označavanje autobuskih stajališta i reda vožnje, kao i održavanje pomenutih linija nedjeljom.
Iako je počeo sa nekoliko polovnih kamiona, uglavnom ratnih trofeja, DASP je početkom 1946. imao 101 motorno vozilo i 206 zaposlenih, od kojih 78 šofera. Njih 15 prevalilo je 5.000 kilometara bez većeg kvara. Rekorder među njima bio je Jakov Milanović, koji je prevalio 20.000 kilometara. Radionica je imala 33 stručna radnika.
Verica Josipović, arhivista načelnik Odjeljenja za sređivanje i obradu arhivske građe Arhiva Republike Srpske
Iz Službenog glasnika SFRJ
http://www.neobas.org/ap1/index.php/corporate/iz-arhiva-rs/82-o-nama/iz-arhiva-rs/6-iz-arhiva-rs#sigFreeIdd3376c6cea
VREMEPLOV - ZAPISI IZ ARHIVA -
Od DASP-a do Autoprevoza (2):
Udarnici osposobili 20 vozila za saobraćaj
03.10.2016 09:08 | Verica Josipović
O preduzeću se u 1946. i 1947. može najviše saznati iz izvještaja o prvomajskim i novembarskim radnim takmičenjima. U uslovima opustošenosti zemlje, opšte oskudice i ugašene razmjene sa inostranstvom, dobrovoljni rad, od masovnih radnih akcija do takmičenja i udarništva, bio je najjača snaga obnove.
Na poziv maršala Tita, radna takmičenja su u zemlji tokom 1946. postala masovna, obuhvatajući 60 odsto radnika i službenika. Najbolji pojedinci sticali su udarnička zvanja.
Na prijedlog sindikalne podružnice, januara 1946. u DASP-u su za radničke povjerenike jednoglasno izabrani Muhamed Čehić, Ilija Ljevar, Branko Goronja, Jakov Milanović, Mustafa Muftić i Dušan Spasojević. Na sindikalnoj konferenciji održanoj 24. februara 1946. zaključeno je da se preduzeće prijavi za prvomajsko takmičenje. Centralna uprava u Sarajevu je bodovala i određivala pobjednike po sljedećim takmičarskim tačkama: povećanje radne discipline i produktivnosti, ušteda materijala i energije, uzdizanje stručnih kadrova, jačanje sindikalne aktivnosti, osiguranje voznog parka od požara i organizovanje vatrogasnih tečajeva, smanjenje krađe, saboterstva i birokratizma, osposobljavanje starih mašina i materijala. Svaki radnik je trebalo da za vrijeme takmičenja da 45 sati prekovremenog rada u korist KPJ i ratne siročadi, te da iz "Borbe" i "Radnika" pročita 60 najaktuelnijih članaka. Radne ekipe su morale organizovati akcije po selima radi popravke poljoprivrednih alata i posuđa. Naročita pažnja posvećena je kulturno-prosvjetnoj djelatnosti. U preduzeću je trebalo likvidirati nepismenost, izdati šest brojeva zidnih i održati 12 usmenih novina.
Za vrijeme prvomajskog takmičenja najvažniji rezultati bili su popravka dva kamiona i nekoliko autobusa. Najzaslužnija za to je bila ekipa za sakupljanje starog željeza, koja je na području Bihaća, Sanskog Mosta i Bosanske Krupe pronašla motore i mašinske dijelove. Zbog nestašice novca i dijelova, to je bio jedini način da se vozila pokrenu. Na popravci vozila su se istakli automehaničari Mehmed Balić i Omer Arnautović i električar Ljubo Zarić. Radnici u Odjeljenju za popravku vozila su prebacili normu za 30 odsto, a kvalitet motora je povećan za 70 odsto. Do kraja takmičenja osposobljeno je za saobraćaj dvadesetak kamiona. Preduzeće je postiglo uštedu goriva do 20 odsto kod kamiona i 30 odsto kod autobusa, materijala za 60 odsto, električne struje za 20 odsto. Ekipe kovača, zavarivača i limara su u Mišinom Hanu, Ivanjskoj, Dragočaju, Krupi na Vrbasu i Saračici popravili oko 3.500 komada poljoprivrednih i kućnih alatki. Stručne kurseve završilo je 65 radnika. Ekipa za kulturno-prosvjetni rad je održala nekoliko priredbi, a prihod od prodatih ulaznica podijeljen je najsiromašnijim radnicima.
Na novembarskom takmičenju je za udarnika proglašen tokar Zvonko Vučković, dok su pohvaljeni i nagrađeni Aleksandar Vanjur, Mehmed Balić, Zvonko Prosinek, Nikola Petrić, Anton Kosić, Ilija Popović, Branko Mirković, Onufrije Kotiv, Slavko Radonja, Ljubomir Veren, Mišo Horvat i Vilko Cifler.
Verica Josipović, arhivista, načelnik Odjeljenja za sređivanje i obradu arhivske građe Arhiv Republike Srpske
VREMEPLOV - ZAPISI IZ ARHIVA
Od DASP-a do Autoprevoza (3):
Gradsko auto-transportno preduzeće od 1950. godine
10.10.2016 09:36 | Verica Josipović
Uredbom Vlade FNRJ od 18. aprila 1946. osnovana je Izvanredna komisija za auto-saobraćaj, sa zadatkom da likvidira poslovanje DASP-a i svih njegovih zemaljskih direkcija i podružnica, radionica i brigada, te da pomogne pri osnivanju i organizovanju direkcije za auto-transport u narodnim republikama, evidentira i raspodijeli imovinu DASP-a na preduzeća za špediciju i auto-saobraćaj, radionice, zadruge i direkcije željeznica i pošta.
Preduzeće u Banjaluci je od jula 1946. nastavilo rad pod firmom Okružno automobilsko saobraćajno preduzeće Banjaluka (OASP). Sjedište firme je bilo u Mirka Višnjića broj 8. Cjelokupnu imovinu preuzelo je od Državnog automobilsko saobraćajnog preduzeća - Baza Banjaluka. Upravna zgrada i prostorije za garažiranje i radionice nalazile su se na uglu ulica Mirka Višnjića i Vase Pelagića, a radionice za servisne popravke, pranje i podmazivanje vozila u Aleji braće Pavlić. Preduzeće je imalo ogranke u Prijedoru i Bosanskoj Dubici, a biletarnice u Banjaluci, Bosanskoj Gradišci, Okučanima, Derventi, Jajcu i Dubici. Za direktora je postavljen Anton Fajfer, dotadašnji personalni referent u preduzeću, a za njegovog pomoćnika Mirko Divjak, saobraćajni referent.
I u 1946. je preduzeće bilo uspješno. Prevezeno je 486.025 putnika i 6.390 tona robe. Otvorene su nove linije za Sarajevo i Jajce, linija Prijedor - Bosanska Dubica i sezonske linije za Slatinu i Laktaše.
Nakon prvomajskog takmičenja 1947. nagrađen je novčano Franc Sečen, automehaničar i vođa radionice broj 2, trostruki nosilac prelazne zastavice najboljeg radnika. Sa svojom grupom je otklanjao kvarove na trošnim autobusima i održavao ih tokom zime.
U novembarskom takmičenju su za udarnike proglašeni šoferi Bogdan Novaković, Mustafa Muftić, Zulfo Softić, Vid Čuković i Mile Kotarac, koji su prebacili normu preko 30 odsto.
Maja 1947. OASP-u je pripojeno OATP iz Bihaća, a 15. juna uspostavljena je i linija Banjaluka - Banja Vrućica, koja je održavana dvaput sedmično.
Preduzeće je 30. jula 1947. stavljeno pod upravu Vlade NR BiH i dobilo naziv Zemaljsko automobilsko transportno preduzeće (ZATP). Za direktora je imenovan Ivan Tukerić. Gradski narodni odbor je 10. maja 1948. ZATP-u predao na upravljanje garaže Šaina i braće Divjak.
ZATP je 30. juna 1949. prenesen u nadležnost Oblasnog narodnog odbora Banjaluka, promijenivši naziv u Oblasno autotransportno preduzeće (OATP). Početkom naredne godine ovom nazivu je dodata i riječ "Autoprevoz". Preduzeće je te godine imalo na raspolaganju 17 autobusa, sa ukupno 750 sjedišta, pet kamiona na benzin, sa 150 sjedišta i jednu putničku prikolicu sa 30 sjedišta, a Teretni saobraćaj 50 kamiona i 14 prikolica.
OATP "Autoprevoz" je 16. septembra 1950. registrovano kao Gradsko auto-transportno preduzeće "Autoprevoz". Direktor preduzeća bio je Ljubo Zarić.
"Autoprevoz" je jedno od rijetkih preduzeća u Banjaluci koje se može pohvaliti da je proslavilo 70. rođendan i da i danas radi.
VERICA JOSIPOVIĆ, arhivista načelnik Odjeljenja za sređivanje i obradu arhivske građe Arhiva Republike Srpske